Thực hiện Nghị định số 59/2012/NĐ-CP ngày 23/7/2012 của Chính phủ về theo dõi tình hình thi hành pháp luật, trong những năm qua, công tác thi hành pháp luật đã được các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương quan tâm tổ chức thực hiện có hiệu quả.

Kết quả công tác thi hành pháp luật tiếp công dân (TCD) có vai trò đặc biệt quan trọng để khẳng định tính thực thi và hiệu quả của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về TCD trong thực tiễn đời sống xã hội, đóng góp một phần không nhỏ trong hoạt động quản lý Nhà nước về TCD.

Qua 3 năm thực hiện Luật TCD, nhìn chung, lãnh đạo bộ, ngành đều nhận thức đúng đắn về trách nhiệm và đã quan tâm hơn đến công tác TCD. Các bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ (gọi chung là bộ trưởng) đều quan tâm tới công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức công tác TCD của cơ quan mình theo quy định tại Khoản 1 Điều 18 Luật TCD.

Các bộ đều ban hành Quy chế TCD, quy định TCD của bộ trưởng, trong đó, quy định bộ trưởng TCD định kỳ ít nhất 1 ngày trong 1 tháng; TCD đột xuất trong những trường hợp vụ việc gay gắt, phức tạp, có nhiều người tham gia, liên quan đến trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc ý kiến của các cơ quan, tổ chức, đơn vị còn khác nhau.

Bộ trưởng giao thanh tra bộ giúp bộ trưởng TCD để tiếp nhận các khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh thuộc thẩm quyền quản lý Nhà nước của bộ. Việc tổ chức TCD thường xuyên của bộ được thực hiện trong các ngày làm việc của cơ quan bộ tại phòng TCD.

Việc kiểm tra, đôn đốc các tổ chức, đơn vị cấp dưới, người có trách nhiệm thuộc quyền quản lý trong việc thực hiện pháp luật về TCD cũng được bộ trưởng quan tâm, thực hiện theo đúng quy định. Qua đó, bộ đã chấn chỉnh, chỉ đạo nhằm khắc phục những hạn chế, tồn tại trong việc thực hiện pháp luật TCD và giải quyết khiếu nại, tố cáo, từng bước nâng cao chất lượng, hiệu quả về công tác TCD.

Ở các địa phương, chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp huyện đều quan tâm và thực hiện trách nhiệm TCD định kỳ của người đứng đầu theo Luật quy định; có lịch TCD định kỳ, công khai niêm yết tại trụ sở. Việc TCD định kỳ của người đứng đầu gắn với việc chỉ đạo, đôn đốc giải quyết hoặc kết luận vụ việc.

Tại mỗi kỳ TCD, chủ tịch UBND cấp tỉnh đều kết luận, chỉ đạo, giao nhiệm vụ từng nội dung vụ việc cho các sở, ban, ngành và UBND cấp huyện có liên quan báo cáo kiến nghị giải quyết hoặc yêu cầu các cơ quan giải quyết vụ việc theo thẩm quyền và giao cho ban TCD tỉnh theo dõi, đôn đốc việc thực hiện nhiệm vụ đã giao qua cuộc TCD.

Tại các kỳ TCD của chủ tịch UBND cấp huyện đều trả lời công dân trực tiếp hoặc chỉ đạo các phòng, ban chuyên môn kiểm tra, báo cáo hoặc chỉ đạo cấp xã xem xét, giải quyết theo thẩm quyền.

Việc kiểm tra, thanh tra trách nhiệm của các sở, ban, ngành, các huyện, thành phố trong việc thực hiện pháp luật về TCD cũng được chủ tịch UBND cấp tỉnh quan tâm, chỉ đạo. Chủ tịch UBND cấp tỉnh đã chỉ đạo ban TCD tỉnh phối hợp với thanh tra tỉnh xây dựng kế hoạch và tiến hành thanh tra, kiểm tra việc thực hiện quy định pháp luật TCD. Qua thanh tra, kiểm tra trách nhiệm đã chỉ ra những việc làm được, những tồn tại, hạn chế và yêu cầu chấn chỉnh, khắc phục, để đảm bảo thực hiện theo đúng quy định của Luật TCD và Nghị định số 64/2014/NĐ-CP.

Thực hiện quy định về tổ chức TCD tại địa điểm TCD, trụ sở TCD, các bộ đều giao thanh tra bộ thường trực công tác TCD và làm đầu mối tiếp nhận, xử lý đơn khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh. Đồng thời, phối hợp với thủ trưởng các đơn vị giải quyết các đơn thuộc thẩm quyền của bộ.

Đa số các bộ thành lập phòng TCD, xử lý đơn thư hoặc phòng quản lý các vấn đề khiếu nại, tố cáo của công dân thuộc phanh tra bộ và kiện toàn đội ngũ cán bộ làm công tác TCD đảm bảo theo quy định của Luật.

Bên cạnh đó, do đặc thù của cơ quan nên một số bộ bố trí 1 công chức hoặc 1 thanh tra viên TCD. Đối với các bộ có cơ quan thường trực phía Nam, cơ quan cũng đã bố trí cán bộ chuyên trách của thanh tra bộ phụ trách công tác TCD ở phía Nam. Đối với đơn vị trực thuộc bộ được kiểm tra cũng đã bố trí cán bộ kiêm nhiệm làm công tác TCD.

Trên cơ sở quy định của Luật TCD, Nghị định số 64/2014/NĐ-CP ngày 26/6/2014 của Chính phủ, Văn bản số 1952/CV-TTCP ngày 20/8/2014 của Thanh tra Chính phủ về việc triển khai thành lập ban TCD các cấp, các UBND cấp tỉnh đều đã thành lập ban TCD tỉnh, thành phố; ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động, Quy chế làm việc của ban TCD cấp tỉnh; ban hành văn bản chỉ đạo thành lập ban TCD cấp huyện. Nhiều tỉnh, huyện đã ban hành được Quy chế phối hợp giữa các cơ quan tham gia TCD thường xuyên tại trụ sở TCD tỉnh, huyện, Quy chế phối hợp đảm bảo an ninh, trật tự tại trụ sở TCD… nhằm đảm bảo công tác TCD được thuận lợi.

Thủ trưởng các sở, ngành tỉnh đã chỉ đạo kiện toàn, thành lập bộ phận TCD trực thuộc thanh tra sở, ngành để đảm bảo công tác TCD đạt hiệu quả.

UBND cấp xã cũng quan tâm tới công tác TCD; ban hành Nội quy TCD, bố trí địa điểm TCD thuận lợi và phân công cán bộ TCD (chủ yếu là phân công cho công chức tư pháp - hộ tịch, công chức địa chính, công chức văn phòng). Chủ tịch UBND cấp xã bố trí lịch TCD mỗi tuần 1 ngày theo đúng quy định pháp luật.

Ngoài ra, đối với việc thực hiện quy định về trách nhiệm tiếp và xử lý trường hợp nhiều người cùng khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh về một nội dung, các bộ, ngành, địa phương đều đã thực hiện đúng quy định pháp luật, khi tiếp đoàn đông người thì yêu cầu cử đại diện trình bày nội dung vụ việc với cán bộ TCD; cán bộ TCD giải thích, hướng dẫn, bảo đảm tính nghiêm túc khi TCD, tránh tình trạng lợi dụng đông người để kích động. Việc tiếp đoàn đông người thường có sự phối hợp của các cơ quan đơn vị chức năng tham mưu.

Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)

Bên cạnh đó, khi TCD, cán bộ làm nhiệm vụ TCD đã tuân thủ quy định pháp luật quyền và nghĩa vụ của người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh, tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình.

Bên cạnh những kết quả đạt được, thực tiễn cho thấy, việc thực hiện pháp luật về TCD bộc lộ không ít hạn chế, vướng mắc liên quan đến trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác TCD; hoặc việc tổ chức TCD tại địa điểm TCD, trụ sở TCD và việc thực hiện các quy định khác.

Đối với trách nhiệm của bộ trưởng trong công tác TCD:

Luật TCD chưa quy định cụ thể về phạm vi TCD của bộ trưởng. Nhiều vụ việc công dân đề nghị được bộ trưởng tiếp nhưng nội dung, thẩm quyền xem xét, giải quyết không thuộc phạm vi quản lý của bộ gây mất thời gian cho lãnh đạo bộ, ảnh hưởng đến công việc điều hành và hoạt động chung của bộ.

Khoản 2 Điều 18 Luật TCD quy định người đứng đầu cơ quan có trách nhiệm trực tiếp thực hiện việc TCD ít nhất 1 ngày trong 1 tháng tại địa điểm TCD của cơ quan mình. Tuy nhiên, quy định này đã gây khó khăn cho công tác TCD của người đứng đầu. Để phù hợp với thực tiễn, nhiều bộ đã quy định và thực hiện việc TCD của bộ trưởng là TCD định kỳ mỗi tháng 1 ngày. Trường hợp, bộ trưởng không thể TCD theo lịch đã định thì ủy quyền cho thứ trưởng để TCD.

Bên cạnh đó, một số bộ khó khăn trong việc tổ chức thực hiện trách nhiệm TCD của bộ trưởng trong trường hợp không có dân đến thì bộ trưởng có nhất thiết phải có mặt ở địa điểm TCD theo lịch định kỳ đã thông báo hay việc TCD của bộ trưởng nên được thực hiện theo yêu cầu của vụ việc.

Đối với trách nhiệm của chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp huyện:

Luật TCD quy định cụ thể trách nhiệm TCD trực tiếp của chủ tịch UBND cấp tỉnh định kỳ mỗi tháng 1 ngày, chủ tịch UBND cấp huyện theo định kỳ mỗi tháng 2 ngày.

Việc quy định trách nhiệm của chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp huyện trong công tác TCD theo Khoản 5 Điều 12 và Khoản 5 Điều 13 Luật TCD là rất khó thực hiện vì chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp huyện là người đứng đầu cơ quan hành chính Nhà nước phải chỉ đạo, điều hành nhiều lĩnh vực quan trọng khác. Mặt khác, có những vụ việc, phó chủ tịch UBND tiếp trong phạm vi nhiệm vụ chuyên môn được giao cũng đảm bảo sự hài lòng của người dân. Do vậy, để phù hợp với thực tiễn, không nên quy định cứng là chủ tịch UBND tiếp định kỳ mà cần quy định tần suất tiếp định kỳ của lãnh đạo UBND nói chung hoặc trong những trường hợp cần thiết chủ tịch được ủy quyền hoặc giao cho phó chủ tịch TCD.

Ở một số địa phương, dù đã có cán bộ TCD thường xuyên tại trụ sở TCD cấp tỉnh, cấp huyện nhưng hầu hết công dân vẫn chờ đợi đến các buổi TCD định kỳ của chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp huyện để đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh mà không đến khiếu nại, tố cáo kiến nghị, phản ánh với cán bộ thường trực TCD thường xuyên hàng ngày tại trụ sở TCD dẫn đến tình trạng nhiều công dân đến khiếu kiện vượt cấp, tập trung đông người, gây mất trật tự, an ninh tại trụ sở TCD.

Liên quan đến quy định tổ chức TCD tại địa điểm TCD, trụ sở TCD:

Khoản 2 Điều 19 Luật TCD quy định “Chính phủ quy định chi tiết việc bố trí cơ sở vật chất của địa điểm TCD”. Tuy nhiên, Điều 10 Nghị định 64/2014/NĐ-CP chỉ quy định chung chung nên trong quá trình triển khai thực hiện còn chưa thống nhất. Mặt khác, do khó khăn về mặt bằng, diện tích trụ sở cơ quan nên một số bộ, ngành, địa phương khó đảm bảo theo yêu cầu.

Luật TCD và văn bản hướng dẫn thi hành cũng chưa quy định cụ thể số lượng cán bộ, công chức làm công tác TCD tại ban TCD cấp tỉnh, cấp huyện dẫn đến khó khăn trong bố trí cán bộ làm công tác TCD.

Về TCD của các cơ quan tham gia TCD thường xuyên tại trụ sở TCD cấp tỉnh, cấp huyện: Theo quy định tại Khoản 3 Điều 12 Luật TCD thì các cơ quan, như: Văn phòng Đoàn Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân tỉnh, Văn phòng Tỉnh ủy, Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy, Ban Nội chính Tỉnh ủy phải phối hợp cử cán bộ TCD thường xuyên tại trụ sở TCD tỉnh. Tuy nhiên, hiện nay, ở một số địa phương, do điều kiện biên chế và số lượt TCD liên quan đến thẩm quyền giải quyết của từng cơ quan này không nhiều nên các cơ quan này TCD tại trụ sở TCD tỉnh thường được thực hiện theo yêu cầu vụ việc mà không cử cán bộ TCD thường xuyên theo quy định của Luật TCD.

Tương tự, đối với cấp huyện. Việc TCD của Văn phòng Huyện ủy, Ủy ban Kiểm tra Huyện ủy được thực hiện khi có yêu cầu vụ việc do khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh thuộc phạm vi tiếp nhận của các cơ quan này không nhiều.

Bên cạnh đó, cơ sở dữ liệu về công tác TCD chưa được xây dựng, triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương nên một số vụ việc đã được địa phương thông báo chấm dứt giải quyết khiếu nại nhưng Ban TCD Trung ương, các bộ, ngành ở Trung ương vẫn chuyển đơn về đề nghị xem xét, giải quyết nên người dân liên tục kéo đến trụ sở TCD ở địa phương yêu cầu giải quyết mặc dù đã được giải thích nhiều lần, gây khó khăn trong việc giải thích khi TCD.

Khoản 3 Điều 9 Luật TCD quy định cán bộ TCD có quyền từ chối tiếp trong trường hợp “người khiếu nại, tố cáo về vụ việc đã giải quyết đúng chính sách, pháp luật, được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền kiểm tra, rà soát, thông báo bằng văn bản và đã được tiếp, giải thích, hướng dẫn nhưng vẫn cố tình khiếu nại, tố cáo kéo dài”. Thực tế, nhiều trường hợp đã có thông báo chấm dứt giải quyết, công dân vẫn liên tục đến khiếu nại, tố cáo gay gắt mà cán bộ TCD không thể từ chối việc tiếp.

Cũng tại điểm c Khoản 1 Điều 26 Luật TCD quy định: “Trường hợp khiếu nại, tố cáo đã được giải quyết đúng chính sách, pháp luật thì người TCD giải thích, hướng dẫn để người đến khiếu nại, tố cáo chấp hành nghiêm chỉnh quyết định giải quyết khiếu nại, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo và yêu cầu công dân chấm dứt việc khiếu nại, tố cáo”. Tuy nhiên, thực tế quy định này rất khó thực hiện vì người TCD không có đủ cơ sở, điều kiện để xác định khiếu nại, tố cáo đó đã được giải quyết đúng chính sách, pháp luật hay chưa. Do đó, cần hướng dẫn cụ thể hơn nữa để tạo thuận lợi cho cán bộ TCD làm nhiệm vụ.

Một bất cập nữa phát sinh trong thực tiễn thực hiện pháp luật về TCD là hiện không quy định chế tài xử lý đối với người khiếu nại, tố cáo đã được cơ quan có thẩm quyền giải quyết, trả lời theo đúng quy định của pháp luật nhưng vẫn cố tình kéo đến trụ sở, địa điểm TCD của các cơ quan Trung ương và các bộ, ngành, địa phương đề nghị giải quyết theo yêu cầu của họ, gây áp lực, cản trở công tác TCD. Cũng chưa có quy định chế tài xử lý đối với cá nhân, cơ quan, tổ chức thiếu trách nhiệm trong công tác TCD , giải quyết khiếu nại, tố cáo để xảy ra khiếu nại, tố cáo phức tạp, đông người gây mất an ninh, trật tự. Do đó, khi công dân có các biểu hiện quá khích, gây rối, đe dọa, cố tình không chấp hành quy định về TCD thì cán bộ TCD mới chỉ dừng lại ở việc nhắc nhở, thuyết phục.

Việc bố trí cán bộ TCD thường xuyên ở cấp xã cũng gặp nhiều khó khăn do không có công chức chuyên trách làm nhiệm vụ TCD. Cán bộ TCD ở cấp xã là cán bộ kiêm nhiệm nên thời gian thực hiện chuyên môn và công tác TCD không được thuận lợi, nhất là TCD đột xuất.

Đặc biệt, pháp luật TCD chưa có hướng dẫn cụ thể việc tiếp và xử lý đối với trường hợp đoàn đông người đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh về một nội dung nhưng không có văn bản cử người đại diện, hình thức yêu cầu cơ quan, tổ chức, đơn vị có liên quan cung cấp thông tin, tài liệu, cử người tham gia TCD cũng chưa được quy định rõ.

Khoản 3 Điều 8, Khoản 1 Điều 30 Luật TCD quy định “cán bộ TCD chỉ ghi chép đầy đủ, chính xác nội dung mà người khiếu nại, tố cáo kiến nghị, phản ánh trình bày khi công dân biết tiếng Việt mà không có khả năng viết tiếng Việt”. Trên thực tiễn, cán bộ TCD khó xác định thế nào là người đó không có khả năng viết tiếng Việt và lợi dụng quy định này, các đối tượng xấu đã có hành vi chây ì, kéo dài thời gian tiếp, xúc phạm cán bộ TCD, gây mất an ninh, trật tự. Nhiều trường hợp công dân trực tiếp đến tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân tại nơi TCD và yêu cầu được giữ bí mật họ tên, địa chỉ, bút tích nhưng việc thực hiện yêu cầu này khó được đảm bảo tuyệt đối vì có nhiều thành phần cùng tham gia tiếp và bảo vệ trật tự tại nơi TCD.

Để phát huy kết quả đạt được, khắc phục những khó khăn, bất cập, vướng mắc phát sinh trong thực hiện pháp luật về TCD, tác giả đề xuất một số kiến nghị như sau:

Một là, đối với Chính phủ: Cần kiến nghị Quốc hội nghiên cứu, sớm ban hành Luật Biểu tình là cơ sở xử lý những trường hợp lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo, dân chủ, nhân quyền để gây rối.

Kiến nghị Chính phủ, Bộ Tư pháp đưa vào Chương trình Xây dựng văn bản pháp luật về việc ban hành Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực TCD, khiếu nại, tố cáo làm cơ sở xử lý những trường hợp vi phạm pháp luật trong lĩnh vực giải quyết khiếu nại, tố cáo, TCD như trách nhiệm của người khiếu nại, tố cáo không đúng sự thật; khiếu nại, tố cáo đã được hướng dẫn và giải quyết đúng quy định pháp luật nhưng vẫn tiếp tục gửi đơn tới nhiều cơ quan, đơn vị.

Hai là, đối với Thanh tra Chính phủ: Thanh tra Chính phủ cần nghiên cứu mô hình ban TCD cấp tỉnh có các phòng nghiệp vụ như Ban TCD Trung ương để phát huy hiệu quả công tác, phù hợp với thực tiễn ở địa phương, thuận lợi cho công tác chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo ban; nghiên cứu quy định ban TCD cấp huyện có 1 phó trưởng ban giúp trưởng ban điều hành hoạt động của ban; cần có hướng dẫn, quy định cụ thể về phạm vi TCD của bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan, đơn vị trực thuộc bộ; nghiên cứu quy định bộ trưởng và thủ trưởng cơ quan, đơn vị trực thuộc bộ, chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp huyện có thể ủy quyền, phân công cho cấp phó của mình TCD theo định kỳ để phù hợp với tình hình thực tiễn và phù hợp với Luật Tổ chức chính quyền địa phương… Từ đó, có cơ sở đề xuất với Chính phủ, Quốc hội việc sửa đổi quy định pháp luật.

Thanh tra Chính phủ cũng cần đẩy mạnh việc xây dựng cơ sở dữ liệu về TCD, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh để tránh trùng lặp đơn, vụ việc và thống nhất quản lý, nhất là các vụ việc phức tạp, kéo dài. Có quan điểm chấm dứt những vụ việc cấp tỉnh đã có văn bản, quyết định giải quyết đúng pháp luật, không chuyển đơn về tỉnh, tránh trường hợp đơn thư lòng vòng và người dân lợi dụng để khiếu kiện kéo dài. Nghiên cứu xây dựng phần mềm xử lý, quản lý công tác TCD và giải quyết khiếu nại, tố cáo để thống nhất triển khai trong toàn quốc.

Nghiên cứu có văn bản hướng dẫn chi tiết về việc cử người đại diện; quy định cụ thể về việc từ chối TCD để tạo điều kiện thuận lợi cho công tác TCD. Hướng dẫn cụ thể hơn đối với quy định cơ quan, tổ chức cử đại diện tham gia TCD thường xuyên tại trụ sở TCD cấp tỉnh, cấp huyện theo hướng vừa đảm bảo được yêu cầu TCD vừa không ảnh hưởng đến công việc chuyên môn của đơn vị cử đại diện tham gia TCD. Bổ sung hướng dẫn đối với trường hợp công dân bị bệnh có tính lây nhiễm cao hoặc một số trường hợp khác thì cán bộ TCD có quyền từ chối tiếp và trường hợp người bị tàn tật không tự đi đứng được thì nên quy định phải ủy quyền cho người khác.

Ba là, đối với các bộ, ngành Trung ương và UBND các cấp: Cần có ý kiến chỉ đạo kịp thời các vướng mắc trong quá trình TCD, giải quyết khiếu nại, tố cáo của cấp dưới đã có văn bản xin ý kiến các bộ, ngành Trung ương để kịp thời tháo gỡ vướng mắc cho địa phương.

Thường xuyên tiến hành các cuộc thanh tra, kiểm tra trách nhiệm người đứng đầu trong việc chấp hành pháp luật về TCD, giải quyết khiếu nại, tố cáo; công tác chỉ đạo, hướng dẫn kiểm tra, giám sát thi hành pháp luật về TCD phải được duy trì thường xuyên.

Các cấp, các ngành tiếp tục chỉ đạo và thực hiện tốt việc TCD định kỳ, thường xuyên và đột xuất tại trụ sở TCD, địa điểm TCD theo quy định của Luật TCD; nâng cao trách nhiệm và vai trò của người đứng đầu các cơ quan, đoàn thể trong công tác TCD; cần chú trọng đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật về TCD, giải quyết khiếu nại, tố cáo; phát huy vai trò giám sát việc TCD, giải quyết khiếu nại, tố cáo của Đoàn Đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội; thường xuyên mở các lớp bồi dưỡng, trao đổi kinh nghiệm về nghiệp vụ công tác TCD, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cao để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ, công chức, đặc biệt là cán bộ TCD./.

ThS. Hồ Thị Thu An

Trưởng phòng, Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ

Nguồn: thanhtravietnam.vn (11/12/2017)